Regisseur met veel ideeën en syndroom van Down

‘MIJN VADER IS DOOD. IK MIS HEM. NU MAAK IK EEN FILM VOOR HEM.’

Thomas Baert is 42 en debuteert als regisseur met de kortfilm Na de dood in de hemel. Hij vertrekt vanuit zijn persoonlijk verhaal.

Het wordt een film over een jonge man die afscheid moet nemen van zijn vader, nadat ook zijn moeder al enkele jaren eerder is gestorven. Beide ouders krijgen een plekje in de hemel, die bestaat uit wit porselein.

Over enkele weken starten de opnames, met een crew en cast waar menig Vlaams kortfilmregisseur jaloers op zou zijn. ‘Ik zal zeggen wat ze moeten doen. Ga naar daar. Kijk naar hier. Lach een beetje.’

Thomas Baert heeft veel ideeën en het syndroom van Down. Als je hem vraagt of hij van films houdt, zingt hij ‘My heart will go on’ uit Titanic.

Het begon allemaal een jaar geleden met een ontmoeting met Lukas Bossuyt, de regisseur van Terug naar morgen, met Koen De Graeve en Matteo Simoni. Aan Koen was gevraagd een film te maken voor vzw With in Kortrijk, die kunstenaars met en zonder een beperking bij elkaar brengt.

‘Zo ontmoette ik Thomas, die graag kleren ontwerpt en maakt. Dat talent heeft hij van zijn grootvader, die kleermaker was.

Zijn vader leefde toen nog, maar Thomas vertelde me dat zijn vader heel ziek was. Eerst wou ik mijn film over Thomas maken, maar dat leek me zo paternalistisch. Hij moest de regisseur van zijn eigen film worden.

VIS IN HET WATER

Er zijn in de filmgeschiedenis best wel wat acteurs met down, zoals bijvoorbeeld in Lars Von Triers tv-serie Riget en in Le huitième jour van Jaco Van Dormael. Ook Gust Van den Berghe vond in hen de geknipte spelers voor zijn debuut En waar de sterre bleef stille staan. Maar Thomas Baert is wellicht de eerste regisseur met down.

Lukas volgt de film nauw op als producer. Hij legde de regisseur een veertigtal foto’s van Vlaamse acteurs voor.

Thomas pikte Bart Hollanders, Werner De Smedt en Sandrine André eruit. Zoals veel regisseurs maakte hij zijn keuze op basis van hun vorige werk. ‘Bart ken ik van Callboys en Werner en Sandrine spelen in Familie. Daar kijk ik graag naar.’ Hij noemt haar vaak Veronique Van den Bossche, naar haar personage in Familie. ‘Maar eigenlijk heet ze Sandrine.’

Het scenario schreven ze samen, want Thomas heeft moeite met lezen en schrijven. Maar de ideeën komen duidelijk van hem.

Het script geeft een unieke inkijk in zijn leefwereld en in de onzekerheden waarmee iemand met down worstelt. De centrale vraag: wat als je beide ouders er niet meer zijn, maar je niet op eigen benen kunt staan?

‘Het is een vraag waar ook veel ouders van mensen met down mee zitten’, zegt Annemie Depaepe van De Zandberg in Harelbeke, het kunstatelier voor mensen met een beperking, waar Thomas vier dagen per week aan de slag is. ‘Ouders weten dat ze er op een dag niet meer voor hun zoon of dochter zullen zijn, en ze zijn bang voor hoe het dan verder moet.’

Thomas woont sinds het overlijden van zijn vader alleen in een studio, volgens het concept van begeleid wonen. ‘Ik woon daar graag. Ik ben graag alleen. Ik mag niet zelf mijn boodschappen doen. Maar mijn zus en mijn broers helpen mij.’

Die zus, Anne Baert, merkt dat Thomas zich bevrijd voelt, nu hij meer zelfstandigheid krijgt. ‘Bij onze ouders werd hij heel erg beschermd, zelfs afgeschermd. Dat bracht zijn zelfontplooiing in het gedrang. Na het overlijden van onze ouders grijpt hij alle kansen om op eigen benen te staan, in de mate van het mogelijke.’

In het kunstatelier voelt Thomas zich duidelijk als een vis in het water. In de witte, zonovergoten ruimte zit een drietal vrouwen achter een naaimachine. Schuchter zeggen ze goedendag. Op Thomas’ naaimachine liggen grote stukken witte stof.

Die worden de vleugels van zijn vader in de film. Voor zijn moeder heeft hij een weelderige trouwjurk gemaakt. ‘In de hemel is iedereen weer jong. Mijn vader is in de hemel 40, mijn moeder 24. Ze heeft bloemen in haar haar. Met zijn witte vleugels beschermt hij mij.’

Lukas benadrukt dat dit een artistiek project is, geen sociaal engagement. ‘Ik ben niet zijn co-regisseur, maar zijn coach. Dat is niet evident: al zijn hele leven komt Thomas in contact met mensen die het beter weten dan hij en die hem tegenspreken. Hij is dat zo gewoon dat hij erop is geconditioneerd. Nog voor je hem tegenspreekt, geeft hij je al gelijk. Terwijl ik er net naar streef dat de film het resultaat zou zijn van zijn creativiteit.’

NIET ZOMAAR EEN LASTPOST

Zus Anne vertelt dat hun moeder indertijd pas na de bevalling merkte dat haar zoon down had. ‘Het was een andere tijd.

Toen ik zelf zwanger werd, liet ik een test doen, die down uitsloot. Wat als ik wel zwanger was van een jongen met down? Het zou me voor een heel moeilijke beslissing hebben geplaatst.’

‘Natuurlijk betekent Thomas een extra zorgvraag voor de familie. Maar hij is niet zomaar een lastpost. Ik leer veel van hem. Bij hem is vriendschap en liefde onvoorwaardelijk en nooit fake.’

Hoe staat ze tegenover de (bijna) gratis NIP-test, die nu volop in de belangstelling staat? ‘Onze samenleving heeft het moeilijk met mensen die anders zijn, of het nu gaat om religie, huidskleur of down. Maar die diversiteit geeft net kleur aan het leven.’

Wat vindt Thomas er eigenlijk zelf van? De vraag is voor hem zinloos. De begrippen down of handicap zeggen hem niets. Hij lijkt zich niet bewust van zijn eigen beperking. Tekenend is dat hij zichzelf laat spelen door een acteur die geen down heeft (Hollanders), en dat het syndroom nergens in het script staat vermeld.

Voor hem is het geen essentieel punt: hij ziet geen verschil tussen mensen met of zonder down. Je kan ook zeggen dat hij meer de gelijkenissen tussen ons ziet, dan de verschillen. Dat werpt de vraag op of mensen hun eigen beperkingen wel altijd zien. En of je die wel moet zien.

Ter afscheid kietelt Thomas mij tussen de ribben, een blijk van affectie die ik uiterst zelden van regisseurs na een interview kreeg.

Hij zegt: ‘Ik denk dat Sandrine een beetje verliefd op mij is.’

STEUN THOMAS

Wie ‘Na de dood in de hemel’ wil steunen, kan dat op www.kortfilmnadedood.be

De film gaat in oktober in première als deel van de expo ‘1000 patronen’ in museum Texture, Kortrijk.

Klik hier voor het volledige artikel.